Podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, odprawionej w Bazylice św. Piotra, kardynał Mauro Gambetti wezwał wiernych do przyjęcia ducha służby i miłości, jakiego ukazał Chrystus, obmywając stopy swoim uczniom. W świecie zdominowanym przez pogoń za władzą i zyskiem, Kościół – jak podkreślił – powinien pozostać ludem eucharystycznym, który służy z pokorą. O Jego przesłaniu mówi Ojciec Józef Polak SJ.

Kardynał Mauro Gambetti, archiprezbiter bazyliki, przewodniczył liturgii Coena Domini 17 kwietnia. W homilii wskazał na kontrast między logiką świata, który „zdradza człowieka dla korzyści ekonomicznych i politycznych”, a mocą, która wypływa z miłości i pokornej służby – tak, jak uczynił to Jezus w Wieczerniku.

“Świat zbyt często nas zdradza” – mówił kardynał – “oddaje nas w imię zysku, prestiżu, wpływu. Wobec tej logiki Jezus przeciwstawia nowy rodzaj mocy: siłę zakorzenioną w służbie, dynamizm bliskości.”

Pascha zrodzona z cierpienia

Rozważając korzenie święta Paschy, kard. Gambetti przypomniał, że jej początki nie sięgają triumfu, ale cierpienia – niewoli Izraelitów w Egipcie. Hebrajskie „Pesach” oznacza „przeskakiwać” lub „chronić”, co symbolizuje Boga przechodzącego przed domami wiernych, aby ustrzec ich przed śmiercią.

Tę samą logikę ochrony i bliskości odniósł do Paschy Jezusa – świętowanej w Wieczerniku pośród cierpienia, odrzucenia i zapowiedzi zdrady.

Jezus pokazuje bezinteresowną miłość

W dalszej części homilii kardynał Gambetti odniósł się do współczesności, w której – jak zauważył – „wszystko bywa przeliczane na korzyści”. Z ubolewaniem mówił o braku troski o ludzi zmarginalizowanych, migrantów czy o środowisko, a także o rosnącej liczbie konfliktów i wojen.

W obliczu tego chaosu, Chrystus staje jako przeciwwaga.

“Jezus nie szuka niczego poza miłością” – podkreślił kardynał. “To jest prawdziwe kapłaństwo. Obmywa stopy – również Judaszowi. Obmywa moje stopy. Obmywa twoje stopy.”

Tradycja sięgająca wieków

Podczas liturgii odbył się tradycyjny obrzęd obmycia stóp, w którym kardynał umył stopy świeckim współpracownikom bazyliki i osobom często ją odwiedzającym – gest nawiązujący do słów i czynów Jezusa z Ostatniej Wieczerzy.

Po Mszy Najświętszy Sakrament został przeniesiony w procesji do kaplicy adoracji, a w tle zabrzmiał hymn „Pange Lingua”, wykonany przez historyczny chór Cappella Giulia, którego początki sięgają 1513 roku. Media watykańskie podkreśliły, że zespół ten od wieków pielęgnuje „nuta po nucie” piękno liturgii papieskiej.

Źródło: cna
Foto: YouTube

Wielki Piątek jest dramatycznym dniem sądu, męki i śmierci Chrystusa. To jedyny dzień w roku, kiedy nie jest sprawowana Msza św. Odprawiana jest Liturgia Męki Pańskiej, a na ulicach wielu miast sprawowana jest publicznie Droga Krzyżowa. Wiernych obowiązuje post ścisły.

Wielki Piątek jest w zasadzie pierwszym dniem Triduum Paschalnego. Dni najważniejszych Świąt Kościoła są bowiem liczone zgodnie z tradycją żydowską, od zachodu słońca.

„Jeśli Wielki Piątek jest dniem pełnym smutku, to jednocześnie jest najwłaściwszym dniem dla obudzenia na nowo naszej wiary, dla umocnienia naszej nadziei i odwagi niesienia przez każdego swego krzyża z pokorą, ufnością i zdaniem się na Boga, mając przy tym pewność wsparcia przez Niego i Jego zwycięstwa. Liturgia w tym dniu śpiewa: Witaj, Krzyżu, nadziejo jedyna!” – tak sens liturgii wielkopiątkowej wyjaśniał w jednej z katechez w minionych latach papież Benedykt XVI.

Geneza

Pierwsze liturgiczne obchody Wielkiego Piątku odnotować można w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania, a później przy grobie, by adorować drzewo Krzyża. W Rzymie pierwsze opisy celebracji Wielkiego Piątku pochodzą z VII w. Pierwszy typ liturgii sprawowany był przez papieża w kościele św. Jana Jerozolimskiego i obejmował odczytanie opisu Męki Pańskiej wg św. Jana, modlitwę powszechną i procesję z relikwiami krzyża.

Drugi typ liturgii był sprawowany w licznych kościołach prezbiterialnych, obejmował lekturę Pisma, adorację krzyża i komunię św., konsekrowaną wcześniej. Ten typ liturgii upowszechnił się w średniowieczu w całej Europie. W późniejszych wiekach upowszechniło się przenoszenie Najświętszego Sakramentu do grobu Pańskiego. W XIX wieku na terenach dawnej Rzeczypospolitej groby Pańskie w kościołach zaczęły nabierać także patriotycznego wymiaru.

Liturgia

Wielki Piątek to dzień Krzyża. Po południu we wszystkich świątyniach katolickich odprawiana jest niepowtarzalna wielkopiątkowa Liturgia Męki Pańskiej. Obowiązuje czerwony kolor szat liturgicznych. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się opis Męki Pańskiej według św. Jana.

Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie wstawienniczej Kościół poleca Bogu siebie i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa: aby wszyscy byli zbawieni. Centralnym wydarzeniem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Zasłonięty fioletowym suknem Krzyż wnosi się przed ołtarz. Celebrans stopniowo odsłania ramiona Krzyża i śpiewa trzykrotnie: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”.

Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy wierny mógł go adorować. Jest on aż do Wigilii Paschalnej najważniejszym punktem w kościele. Przyklęka się przed nim, tak, jak normalnie przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża z ciemnicy przynosi się Najświętszy Sakrament i wiernym udziela się Komunii.

Grób Pański – polski zwyczaj

Ostatnią – znaną głównie w Polsce – częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.

Post ścisły

W Wielki Piątek obowiązuje post ścisły, co w praktyce oznacza, że ograniczamy się do spożycia trzech posiłków, w tym tylko jednego do syta (obowiązuje zdrowe osoby od 18. do 60. roku życia). Oprócz tego, tak jak w każdy piątek, wierni są zobowiązani do wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych (od 14. roku życia).

Nowenna do Miłosierdzia Bożego

Wielki Piątek to pierwszy dzień nowenny przed świętem Miłosierdzia Bożego. Pan Jezus prosił św. Faustynę, aby przez tę nowennę, która polega na odmawianiu przez dziewięć dni Koronki do Miłosierdzia Bożego, przygotować się do uroczystości, w której czcimy Boga w tajemnicy Jego niezgłębionego miłosierdzia. W każdym dniu nowenny można – oprócz odmawiania koronki do Bożego Miłosierdzia – modlić się również słowami, jakie Jezus podyktował na te dni św. Siostrze Faustynie (Dz. 1209–1229).

W Kościołach ewangelickich

Wielki Piątek obchodzony jest w Kościele ewangelicko-augsburskim jako najważniejszy, kulminacyjny dzień roku liturgicznego. Związane jest to z nauką o usprawiedliwieniu z łaski przez wiarę. Wielki Piątek to dzień ciszy, pokuty medytacji słowa Bożego i tajemnicy krzyża. W tym dniu ewangelikom przysługuje dzień wolny od pracy. Tego dnia odprawia się dwa nabożeństwa: poranne i wieczorne.

Wyróżnia je cisza i szczególne skupienie oraz kazanie pasyjne wokół krzyża jako centralnego momentu zbawienia. W Wielki Piątek w kościele sprawowany jest też Sakrament Ołtarza. Wierni gremialnie przystępują wówczas do Komunii św. W tym dniu praktykuje się również post. Jego charakter zależy od osobistego wyboru i tradycji rodzinnej wiernych.

Najbardziej znane misteria wielkopiątkowe na świecie

Wielki Piątek to główny dzień tradycyjnych obchodów Wielkiego Tygodnia w Hiszpanii. W Sewilli tuż po północy na ulice miasta wychodzą najważniejsze pochody: Jezusa Wszechmocnego, Matki Bożej Nadziei i Matki Bożej z bazyliki Macarena. Procesje te już o świcie wracają do swoich kościołów i kaplic, aby zrobić miejsce kolejnym innym procesjom.

W Sewilli funkcjonują 52 arcybractwa, z których każde przemierza miasto w osobnym pochodzie. Łącznie posiadają one ok. 100 „pasos”, czyli scen Męki Pańskiej. Wszystkie „pasos”, niesione na barkach, wychodzą w procesji w ciągu Wielkiego Tygodnia. W Aragonii śmierć Chrystusa zapowiada tradycyjnie bicie setek bębnów. W niektórych hiszpańskich regionach, np. w Kordobie, pali się też tzw. „judasze”.

Uroczyste procesje odbywają się w Wielkim Tygodniu także w Brazylii – w zależności od regionu między Wielkim Wtorkiem i Wielkim Piątkiem. Mężczyźni wychodzą zazwyczaj z kościoła w jednym punkcie miejscowości i niosą z figurą Jezusa dźwigającego krzyż. Kobiety zaś rozpoczynają od innej świątyni podążając za figurą Matki Bożej Bolesnej. W wyznaczonym miejscu, często na głównym placu miasta dochodzi do „bolesnego spotkania Matki z Synem”. Tu kapłan wygłasza homilię. Po zakończeniu kazania formuje się jedna procesja z dwiema figurami, w trakcie której odprawiane jest nabożeństwo Drogi Krzyżowej.

Bodaj najbardziej znane misterium, wystawiane od ponad czterdziestu lat, ogrywa się w mieście Nova Jerusalem w stanie Pernambuco. Bierze w nim udział ok. 500 aktorów, w tym znane postaci życia publicznego. W zeszłych latach w rolę Marii Magdaleny wcielała się np. Miss Brazylii Natalia Guimaraes. Cały spektakl podzielony jest na dziewięć scen rozmieszczonych w różnych punktach miasta, a publiczność przemieszcza się wraz z aktorami. Bierze w nim udział kilkadziesiąt tysięcy osób.

Z kolei na Filipinach w wiosce Cutud, 80 km na północ od Manili, żywy jest zwyczaj dobrowolnego ukrzyżowania w Wielki Piątek. Zazwyczaj poddaje się mu kilkanaście osób. Na kilka godzin przed przybiciem do krzyży półnadzy ochotnicy ubrani w kaptury biczują się bambusowymi prętami i kijami wysadzanymi kawałkami szkła. Mimo dużego stopnia grozy atmosfera jest świąteczna – sprzedawane jest piwo, lody, a nawet pamiątkowe bicze.

Prominentni goście mogą oglądać ukrzyżowanie ze specjalnych platform widokowych. Od lat 60. misterium w Cutud z miejscowej tradycji zmieniło się w atrakcję turystyczną szeroko opisywaną przez media. Ukrzyżowania zaczęto też urządzać w innych częściach Filipin. Kościół katolicki, którego wyznawcami jest ok. 80 procent z prawie 90 mln Filipińczyków, krytykuje krwawą tradycję jako wypaczenie wiary.

Źródło: deon.pl
Foto: istock/artplus/ eric1513/sedmak/Denis-Art/

W trakcie trwających negocjacji budżetowych w Kongresie, Konferencja Biskupów Katolickich Stanów Zjednoczonych (USCCB) wzywa ustawodawców do priorytetowego traktowania potrzeb najuboższych. W specjalnym oświadczeniu z 15 kwietnia biskupi zaapelowali o ochronę kluczowych programów społecznych, mówi Jezuita, Ojciec Józef Polak.

Chodzi o takie programy wsparcia najuboższych, jak Medicaid, SNAP (Program Pomocy Żywnościowej) oraz o rozszerzenie ulgi podatkowej na dzieci (Child Tax Credit – CTC).

„Bliskość Kościoła wobec ubogich kształtuje nasze działania. Wiemy z pierwszej ręki, że wiele rodzin zmaga się z trudnościami” – napisali biskupi. – „Wzywamy Kongres do ochrony programów takich jak Medicaid i SNAP oraz do rozszerzenia ulgi CTC dla najbardziej bezbronnych dzieci”.

Apel o wsparcie instytucji katolickich niosących pomoc

Biskupi zaapelowali także o finansowe wsparcie dla sieci katolickich instytucji charytatywnych, w tym Catholic Charities, szpitali, ośrodków opieki długoterminowej oraz klinik, które odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu wsparcia społecznościom w potrzebie.

„Te instytucje są niezbędne do zapewnienia żywności, schronienia, doradztwa, opieki zdrowotnej, edukacji, szkoleń i innych podstawowych usług” – podkreślili.

Przeciw cięciom wydatków kosztem najuboższych

Biskupi stanowczo sprzeciwili się również propozycjom obniżek podatkowych, które – ich zdaniem – faworyzują osoby najzamożniejsze, kosztem rodzin w potrzebie.

To nie pierwszy głos Episkopatu w tej sprawie. W lutym USCCB, wspólnie z Catholic Charities USA i Catholic Health Association, skierowały list do liderów Kongresu, apelując o zdecydowane wsparcie dla Medicaid i innych programów społecznych.

Źródło: cna
Foto: istock/alejomiranda/