Nowy Rok w tradycji staropolskiej był czasem wyjątkowym, niosącym za sobą magiczne znaczenie i obfitującym w liczne zwyczaje, które łączyły elementy wiary, nadziei na lepsze jutro oraz praktyk mających zapewnić urodzaj i pomyślność. Najbardziej widowiskowe bywały noworoczne kuligi. Choć współczesne obchody Sylwestra i Nowego Roku znacznie odbiegają od dawnych rytuałów, warto przypomnieć, jakie znaczenie miały te dni w przeszłości.

Nowy Rok – symbol nowego początku

W kulturze ludowej zakończenie jednego roku i rozpoczęcie kolejnego było momentem przełomowym, pełnym nadziei na nowy los. Wierzono, że to, co wydarzy się w tym dniu, wyznaczy rytm i charakter nadchodzącego roku. Dlatego Nowy Rok należało rozpocząć z dobrą intencją, by zapewnić sobie i swoim bliskim powodzenie.

W wiejskich izbach przygotowywano specjalne miejsca dla „dobrych duchów” – środek izby zdobił stołek wyścielony miękkim materiałem, by mogły odpocząć i błogosławić domowników. Wszystko, co działo się tego dnia, traktowano jako wróżbę – od pogody po codzienne zdarzenia.

Noworoczne wypieki i obrzędy urodzaju

Jednym z ważniejszych obyczajów były przygotowania mające zapewnić dostatek w gospodarstwie. Gospodynie wypiekały „szczodraki” – okazałe bochenki chleba i bułki, które miały symbolizować obfitość. Na Warmii, Mazurach, Podlasiu i Kurpiach pieczono z kolei figurki zwierząt, zwane „byśkami”.

Wierzono, że magia Nowego Roku sprzyja wróżbom i praktykom związanym z urodzajem. Na przykład na Podlasiu młodzi mieszkańcy wsi rzucali siemię lniane na palenisko – im głośniej trzaskało, tym lepszy miał być nadchodzący rok.

Wróżby dla młodych serc

Noworoczne zwyczaje obfitowały w wróżby małżeńskie, szczególnie popularne wśród młodych dziewcząt i kawalerów. Panny wsłuchiwały się w rozmowy, próbując usłyszeć imię przyszłego męża, lub rzucały but za siebie – jeśli nos zwrócony był ku drzwiom, zapowiadało to szybkie zamążpójście.

Lano wosk, puszczano łupinki orzechów ze świeczkami na wodę, a nawet kąpano się w „srebrze” – wrzucano monetę do wody, aby zapewnić sobie urodę i powodzenie w miłości. Wierzono również, że pierwsza osoba wchodząca do domu w Nowy Rok zwiastuje pomyślność – najlepiej, aby był to mężczyzna.

Przysłowia i mądrości ludowe

Staropolskie przysłowia związane z Nowym Rokiem dotyczyły przede wszystkim pogody i urodzaju. „Gdy Nowy Rok pluta, ze żniwami będzie pokuta” przestrzegało przed kapryśną pogodą, a „Na Nowy Rok pogoda, będzie w polu uroda” zwiastowało obfite plony.

Zwyczaje regionalne

Na ziemi krakowskiej gospodarze obsypywali się owsem, życząc sobie urodzaju, a na Podlasiu młodzież rzucała ziarno do kuchni gospodarzy. Na Kielecczyźnie przynoszono do domu zielone gałązki sosny, wierząc, że chronią przed złymi mocami, zaś młode panny na sumę noworoczną przystrajały głowy gałązkami kwitnącej wiśni, co miało wróżyć powodzenie w miłości.

W Nowy Rok kolędnicy odwiedzali wsie i miasta, śpiewając i bawiąc gospodarzy. Często byli to przebierańcy z turoniem lub kozą, którzy przynosili radość i życzenia pomyślności.

Magiczna noc Sylwestrowa

Sylwester, choć początkowo traktowany jako zwykły dzień, z czasem stał się pełen hałasu i zabawy. Strzelanie z rusznic, trzaskanie batogami i tłuczenie butelek miało odstraszać złe moce, a palenie snopków słomy symbolicznie kończyło stary rok.

Życzenia noworoczne i „kolendy”

Składanie życzeń było nieodłącznym elementem świętowania. W Nowy Rok winno się zapomnieć o waśniach, a pozdrowienia miały przynieść szczęście. Popularne było staropolskie „Do siego roku!” oraz przesyłanie liścików z życzeniami za pośrednictwem posłańców.

Staropolskie życzenia góralskie:

Na scyńście, na zdrowie, na ten Nowy Rok !

Coby sie Wom dazyło, mnozyło cały Bozy rok !

Byście w Nowym Rocku jesce lepij mieli –

to co zarobili, tego nie przepili.

Coby na świecie było cicho i spokojnie

i zony z mynzami nie bywały w wojnie.

Dziywki coby się Wom powydowały,

a wiela z chałupy nie pozabierały.

Cobyście jak poncki w maśle sie pławili,

nic sie nie martwili, dobze jedli, pili.

Coby Wom nicego nika nie chybiało

ino z rocku na rok ino przybywało.

Coby na ziorenkak cały chlyb sie wspiyroł

i zeby sie w bidzie nik nie poniywiyroł !

Zeby sie Wom rodziło, kopiło,

dyślem do stodoły łobróciło.

Zebyście mieli gości,

Tyle , co na gałonzecce łości.

Zebyście mieli pełne stodoły, pełne pudła

zeby Wom gospodyni u pieca nie schudła.

Zebyście mieli w kazdym kontku

po dzieciontku

a na piecku troje.

I zebyście nie godali,

ze to kiere moje.

Na scyńści , na zdrowie

Na tyn Nowy Rok

zebyście mieli scynście cały bozy rok.

Zebyście byli zdrowi, weseli

jako w niebie janieli .

TAK TO BOZE DEJ ! HEJ !

Tradycja a współczesność

Dziś wiele staropolskich zwyczajów odeszło w niepamięć. Sylwester pozostał jednak nocą radości i zabawy, podczas gdy Nowy Rok stał się czasem odpoczynku w gronie rodzinnym. Warto jednak czerpać inspirację z tradycji przodków, by rozpocząć kolejny rok z optymizmem i wiarą w lepsze jutro.

Źródło: Muzeum Wsi Radomskiej, Tadeusz Chowaniak.pl
Foto: A.Wierusz-Kowalski, Archiwum Domu Ludowego, YouTube

Bilety na musical „Les Misérables” szybko znikają. Uznawana za jedno z największych osiągnięć teatru muzycznego, produkcja Camerona Mackintosha, oparta jest na musicalowym fenomenie stworzonym przez Boublila i Schönberga. Spektakl, nagrodzony wieloma prestiżowymi wyróżnieniami, w tym nagrodą Tony, będzie grany w Chicago tylko do niedzieli.

O czym opowiada „Les Misérables”?

Musical przenosi widzów do XIX-wiecznej Francji, snując wciągającą opowieść o niespełnionych marzeniach, miłości pełnej poświęcenia, odkupieniu i niezłomności ludzkiego ducha. To ponadczasowa historia na podstawie słynnej powieści „Nędznicy” Victora Hugo, która porusza serca milionów widzów na całym świecie.

Wypełniona emocjami i dramatyzmem fabuła przeplata się z niezapomnianą ścieżką dźwiękową. Kultowe utwory, takie jak: „I Dreamed a Dream”, „On My Own”, „Bring Him Home” i „One Day More”, pozostają z widzami na długo po zakończeniu spektaklu.

Powieść Victora Hugo została wydana w 1862 roku. Utwór miał być panoramicznym obrazem całego społeczeństwa francuskiego XIX wieku oraz wykładnią poglądów autora na kwestie sprawiedliwego porządku społecznego, walki z nędzą i wykluczeniem.

Na kartach „Nędzników”, poprzez główne wątki fabularne oraz liczne dygresje o charakterze filozoficznym i historycznym, Hugo prezentuje swój program polityczny i społeczny, oparty na wartościach chrześcijańskich, wierze w możliwość pozytywnej przemiany każdego człowieka oraz w ciągły, obejmujący wszystkie dziedziny życia postęp.

Praca nad utworem trwała blisko dwadzieścia lat, jego szczegółowa koncepcja ulegała w tym okresie wielokrotnym zmianom i rozszerzeniom.

Spektakl „Les Misérables” będzie grany w Cadillac Palace Theatre do 5 stycznia 2025 r. Musical trwa 2 godziny i 55 minut z przerwą i jest zalecany dla widzów w wieku od 10 lat. Bilety są dostępne tutaj.

Informacje praktyczne

• Punktualność ma znaczenie: Spektakle zaczynają się dokładnie o wyznaczonej godzinie. Widzowie, którzy spóźnią się na rozpoczęcie, będą mogli zająć swoje miejsca dopiero podczas przerwy technicznej, około 14 minut po rozpoczęciu aktu I.
• Przygotuj się wcześniej: Zaleca się przybycie na miejsce co najmniej 45 minut przed rozpoczęciem spektaklu, aby uniknąć pośpiechu i w pełni cieszyć się atmosferą wydarzenia.

Źródło: Broadway in Chicago
Foto: YouTube, Broadway in Chicago

Lira Ensemble serdecznie zaprasza na nadchodzące koncerty „Kolęd polskich i amerykańskich”. Będzie to koncert kolęd, jakiego nie było wcześniej, z własnymi ekskluzywnymi aranżacjami Lira tradycyjnych polskich kolęd, a także muzyką Moniuszki i Lutosławskiego. Członkinie Lira Singers będą śpiewać ubrane w autentyczne stroje ludowe z regionu Kaszub.

Harmonogram świątecznych koncertów:

• Piątek, 27 grudnia o 7:00PM Kościół św. Cyryla i Metodego przy 608 Sobieski St, Lemont, IL
• Sobota, 4 stycznia o 7:15PM Kościół Misyjny Polskiego Miłosierdzia Bożego przy 21W411 Sunset Ave, Lombard, IL
• Niedziela, 5 stycznia o 3:00PM Kościół św. Rozalii przy 6750 W Montrose Ave, Harwood Hts, IL

Bilety w cenie 30 dolarów dla dorosłych i 25 dolarów dla seniorów dostępne są na stronie: polishconcerts.org. Dzieci, studenci oraz duchowni – wstęp wolny.

Lira Ensemble jest jedynym w kraju profesjonalnym zespołem artystycznym specjalizującym się w polskiej muzyce, pieśni i tańcu. Jej misją jest wnoszenie do amerykańskiego życia tego, co najlepsze w polskiej kulturze.

Założony jako Lira Singers w 1965 roku zespół daje obecnie około 50 koncertów rocznie w okolicach Chicago, na Środkowym Zachodzie, okazjonalnie w całym kraju, a także odbył sześć tras koncertowych po Polsce.

Grupa wyprodukowała dziewięć dużych nagrań, które są sprzedawane w całym kraju.

Lira prezentuje pełne spektrum polskiej muzyki i tańca, zarówno klasycznego, jak i ludowego, z pouczającymi i dowcipnymi narracjami w języku angielskim, które wyjaśniają tradycje i historię wykonywanych utworów.

Zespół często reprezentuje polską kulturę na wydarzeniach miejskich, stanowych i narodowych.

Lira Ensamble zdobyła wysokie uznanie i nagrody za serię koncertów wykonywanych wspólnie z meksykańskimi Amerykanami i Afro-Amerykanami oraz koncerty popularyzatorskie dla amerykańskiej społeczności żydowskiej, a także za docieranie do innych grup etnicznych.