Jane Goodall, światowej sławy badaczka i działaczka na rzecz ochrony przyrody, która zmieniła nasze postrzeganie szympansów i relacji ludzi ze zwierzętami, zmarła w wieku 91 lat. Informację o jej śmierci podał w środę Instytut Jane Goodall. Zaledwie 2 tygodnie temu odwiedziła Chicago.

Według organizacji, Jane Goodall zmarła z przyczyn naturalnych podczas tournée wykładowego w Kalifornii. Miała wziąć udział w wydarzeniu w Pasadenie, określanym jako „dzień inspiracji i działania”.

„Odkrycia dr Goodall zrewolucjonizowały naukę. Była też niestrudzoną orędowniczką ochrony i odnowy naszego świata przyrody” – napisano w oświadczeniu instytutu.

Przełomowe odkrycia w Tanzanii

Jane Goodall przyszła na świat 3 kwietnia 1934 roku w Londynie, dorastała w Bournemouth. Już w dzieciństwie marzyła o Afryce i obserwowaniu zwierząt. Jej marzenia spełniły się w latach 60-tych, gdy słynny paleoantropolog Louis Leakey wysłał ją do Gombe w Tanzanii, by badała szympansy.

Miała wtedy zaledwie 26 lat. To właśnie tam dokonała obserwacji, które odmieniły naukę: udowodniła, że szympansy nie tylko używają, ale i wytwarzają narzędzia. Jej odkrycia podważyły ówczesne definicje człowieczeństwa i miejsca ludzi w świecie przyrody.

Leakey skomentował je słynnymi słowami:

„Teraz musimy na nowo zdefiniować człowieka, na nowo zdefiniować narzędzia albo zaakceptować szympansy jako ludzi”.

Naukowczyni, autorka, popularyzatorka

W 1966 roku Jane Goodall uzyskała doktorat z etologii na Uniwersytecie Cambridge. Rok później urodziła syna Hugo, owoc małżeństwa z fotografem przyrody, baronem Hugo van Lawickiem. Po rozwodzie w 1975 roku wyszła za mąż za Dereka Brycesona, ówczesnego dyrektora parków narodowych Tanzanii.

W 1977 roku założyła Instytut Jane Goodall, który nie tylko kontynuuje badania w Gombe, ale także angażuje się w globalne działania na rzecz ochrony szympansów i ich siedlisk. Stworzyła również program edukacyjny Roots & Shoots, działający dziś w ponad 60 krajach, inspirujący młodych ludzi do działań na rzecz planety.

Goodall była autorką licznych książek i filmów, a od 2002 roku pełniła funkcję Posłańca Pokoju ONZ. W 2021 roku została uhonorowana przez Prezydenta Joe Bidena Prezydenckim Medalem Wolności – najwyższym cywilnym odznaczeniem w kraju.

Głos planety

Przez ostatnie cztery dekady swojego życia niemal nieustannie podróżowała po świecie. Występowała na konferencjach i spotkaniach, ostrzegając przed kryzysem klimatycznym, utratą bioróżnorodności i odpowiedzialnością człowieka za przyszłość planety.

Jeszcze we wrześniu odwiedziła Chicago spotykając się miłośnikami przyrody m.in. w Lincoln Park Zoo, o czym informowaliśmy tutaj.

Rzeźba Jane Goodall i Davida Greybearda przed Field Museum w Chicago

Jane Goodall pozostawiła po sobie dziedzictwo nie tylko naukowe, lecz także moralne i etyczne – uczyła pokoleń, że człowiek i przyroda są ze sobą nierozerwalnie związani.

Źródło: cbs
Foto: Instytut Jane Goodall, YouTube

Minister Obrony Izraela Israel Katz wezwał w środę wszystkich Palestyńczyków do opuszczenia miasta Gaza. Określił to jako „ostatnią szansę”, ostrzegając, że każdy, kto pozostanie, zostanie uznany za zwolennika Hamasu i stanie w obliczu „pełnej siły” ofensywy izraelskiej armii. Od początku wrześniowej operacji wojskowej z Gazy uciekło około 400 tys. osób, ale setki tysięcy wciąż pozostają w mieście – wielu z nich nie stać na wyjazd lub są zbyt osłabieni, by dotrzeć do obozów namiotowych na południu.

„Wyszliśmy boso. Atakowali bez powodu, bez litości dla nikogo. Zostawiliśmy wszystko” – opowiada Husajn al-Del, jeden z uchodźców uciekających zatłoczoną drogą.

Kolejne naloty i ofiary

Według lokalnych szpitali w środę zginęło co najmniej 21 Palestyńczyków.

• Dwa izraelskie naloty uderzyły w szkołę służącą za schronisko – zginęło co najmniej siedem osób, w tym ratownicy medyczni.
• W atakach na inne rejony miasta zginęło kilkanaście kolejnych osób, w tym pięciu Palestyńczyków zgromadzonych wokół zbiornika z wodą pitną.
• Kolejny nalot uderzył w namiot na dziedzińcu szpitala Al-Aksa Martyrs, raniąc dwie osoby.

We wtorek w izraelskim nalocie zginął niezależny dziennikarz Yahya Barzaq pracujący dla TRT. Od wybuchu wojny – jak podaje Komitet Ochrony Dziennikarzy – życie straciło już ponad 189 palestyńskich reporterów i pracowników mediów.

Izrael twierdzi, że jego celem są bojownicy Hamasu i obwinia ich za ofiary cywilne, argumentując, że ukrywają się na gęsto zaludnionych terenach.

Bilans wojny

Według Ministerstwa Zdrowia w Gazie od początku izraelskiej kampanii zginęło ponad 66 tys. Palestyńczyków, a blisko 170 tys. zostało rannych. Kobiety i dzieci stanowią około połowy ofiar.

Po stronie izraelskiej wojna rozpoczęła się po ataku Hamasu 7 października 2023 roku, w którym zginęło 1200 osób, a 251 zostało uprowadzonych. Większość zakładników została uwolniona, ale 48 wciąż pozostaje w niewoli.

Plan pokojowy Trumpa

Równolegle Hamas analizuje nową propozycję pokojową Prezydenta Donalda Trumpa, ogłoszoną w poniedziałek wraz z Premierem Izraela Benjaminem Netanjahu. Zakłada ona:

• uwolnienie wszystkich zakładników,
• rezygnację Hamasu z władzy w Strefie Gazy,
• rozbrojenie bojowników,

w zamian za uwolnienie palestyńskich więźniów, koniec działań wojennych, napływ pomocy humanitarnej i odbudowę Gazy pod nadzorem międzynarodowym.

Plan zyskał wstępne poparcie m.in. Egiptu, Jordanii, Turcji, Arabii Saudyjskiej i ZEA. Autonomia Palestyńska na Zachodnim Brzegu także odniosła się do niego pozytywnie.

Hamas jednak zgłosił zastrzeżenia. „Niektóre punkty są nie do przyjęcia i muszą zostać zmienione” – powiedział anonimowy przedstawiciel ruchu, dodając, że oficjalna odpowiedź pojawi się po konsultacjach z innymi frakcjami.

Flotylla zatrzymana przez Izrael

W tym samym czasie izraelska marynarka poinformowała o przechwyceniu flotylli aktywistów Global Sumud, składającej się z około 50 jednostek, które wyruszyły z Barcelony z symboliczną pomocą humanitarną dla Gazy. Aktywiści określali swoją misję jako największą próbę przełamania blokady morskiej.

Izrael zapowiedział, że żadna z jednostek nie zostanie dopuszczona do wybrzeży Strefy Gazy.

Wojna trwa podczas Jom Kipur

Środa była ostatnim dniem przed Jom Kipur – najważniejszym świętem żydowskim. W Izraelu zamknięto sklepy, firmy i transport publiczny. Mimo tego zawieszenia codziennego życia, działania wojenne wokół Gazy nie ustają.

Źródło: AP
Foto: YouTube, The White House

Nowy raport organizacji PEN America wskazuje, że Stephen King jest obecnie najczęściej cenzurowanym autorem w amerykańskich szkołach. Według danych opublikowanych w środę w ramach raportu „Banned in the USA”, w roku szkolnym 2024–2025 odnotowano ponad 6800 przypadków tymczasowego lub trwałego wycofania książek.

Choć liczba ta jest niższa niż rekordowe ponad 10 000 zakazów w roku poprzednim, pozostaje znacząco wyższa niż kilka lat temu – zanim PEN uznał za konieczne regularne raportowanie tego zjawiska.

Trzy stany odpowiadają za większość zakazów

Blisko 80% wszystkich zakazów pochodziło zaledwie z trzech stanów: Florydy, Teksasu i Tennessee, które uchwaliły lub próbowały uchwalić przepisy wymuszające usuwanie książek uznanych za kontrowersyjne. Jednocześnie w innych częściach kraju – m.in. w Illinois, Maryland i New Jersey – wprowadzono przepisy ograniczające możliwości cenzury w bibliotekach szkolnych i publicznych.

Najczęściej zakazywane książki i autorzy

Według raportu dzieła Stephena Kinga zostały objęte cenzurą 206 razy, w tym m.in. „Carrie” i „Bastion”. Najczęściej zakazywanym tytułem pozostaje jednak klasyk Anthony’ego Burgessa „Mechaniczna pomarańcza”, usunięty 23 razy.

Na liście zakazanych książek znajdują się także:

• „Sold” Patricii McCormick,
• „Forever” Judy Blume,
• „Breathless” Jennifer Niven,
• liczne dzieła Sarah J. Maas i Jodi Picoult.

Najczęściej podawane powody wycofywania tytułów to: treści LGBTQ+, tematyka rasizmu, przemoc oraz wątki związane z seksualnością. Coraz częściej też książki są zdejmowane z półek nie w reakcji na skargi, lecz z obawy przed potencjalnymi zarzutami czy naciskami politycznymi.

Dane niepełne, ale problem narasta

Przedstawiciele PEN przyznają, że dane nie odzwierciedlają pełnej skali zjawiska. Brakuje m.in. dokumentacji dotyczącej zakazów w Ohio, Oklahomie czy Arkansas. Zdaniem badaczy, wiele lokalnych przypadków cenzury nie jest nigdzie rejestrowanych.

Źródło: AP
Foto: Stephanie Lawton